Fransa’da avukatlık mesleği hala saygınlığını koruyan ve en çok tercih edilen meslek gurupları arasında sayılmaktadır. Her hukuk fakültesini bitiren avukat olamamaktadır. Tam tersine hukuk fakültesini bitiren çok az sayıda kişi avukatlık sınavlarını başarıyla geçmekte ve staj yaptıktan sonra avukatlık mesleğini icra edebilmektedir.
Fransa’da avukatların hakim ve savcılarla aynı cübbeyi giymeleri ve hakim/savcı adaylarının mesleğe başlamadan önce avukatlık bürolarında 6 ay süreyle staj yapma zorunda olmaları, avukatlık mesleğinin hala sagınlığını koruduğunu gösteren örneklerdir. Avukatlık meslek ilkelerine mesleğe girişte ve mesleğin icrasında çok değer verilmesi ve baroların bu ilkelere saygıyı sıkı bir şekilde denetlemesi mesleğin bu saygınlığın korunmasına büyük katkı sunmaktadır.
Fransa’da avukatlık mesleğine giriş, 31 Aralık 1971 tarihli yasanın 11. maddesinde öngörülmektedir. Bu hükme göre, avukat olmak için bazı önşartları doldurmak gerekmektedir.
Fransa’da avukat olmak için gerekli olan önşartlar
-Fransız vatandaşı olmak veya;
-Avrupa Birliği (AB) üyesi bir ülkenin vatandaşı olmak veya ;
-Kendi ülkesinde avukatlık mesleğini icra konusunda ile Fransa’nın karşılıklı anlaşması olan bir ülkenin vatandaşı olmak veya;
-Fransa’da mülteci sıfatına sahip olmak veya vatansız olmak;
-Avukatlık mesleğinin onuruna ve ahlaki değerlerine aykırı bir suç işlememiş olmak;
-İflas prosedürüne maruz kalmamak gerekmektedir.
Avrupa Birliğine üye olan bir ülkenin vatandaşı, kendi ülkesinde avukatlık ünvanı varsa, Fransa’da kendi ülkesinin ünvanıyla ancak avukatlık yapabilmektedir. Bu durum, 27 Kasım 1991 tarih ve 91-1197 nolu genelgenin 99. maddesinde öngörülmüştür. Örneğin bir Alman avukat Fransa’da avukat olacak mesleğini icra etmek isterse, Almanca’da avukatlık ünvanına denk gelen “Rechtsanwälte” ünvanını kullanması gerekmektedir. Ayıca, Fransız mahkemeleri önünde davalara katılabilmesi için kural olarak bir Fransız avukatın kendisine eşlik etmesi gerekmektedir.
Ancak, AB vatandaşı olan bir avukat Fransa’da avukatlar için öngörülen meslek ilkeleri sınavını başarıyla geçerse, Fransa’da bir Fransız avukat gibi avukatlık mesleğini icra edebilir. Bununla birlikte, kendi ülkesinin ünvanı ile Fransa’da 3 yıl süreyle avukatlık yapan bir AB vatandaşı, baktığı Fransız davalarının listesiyle bağlı olduğu baroya başvurarak, kendisine Fransız avukatlık ünvanının verilmesini talep edebilir. Bunun için ilgili avukatın Fransız Hukukunu ilgilendiren çok sayıda davaya bakması ve bu davalarda Fransız Hukukuna hakim olduğunu ortaya koyması gerekmektedir.
Fransa’da avukat olmak için gerekli olan sınav ve staj şartı
Fransa’da avukatlık mesleğine giriş sınavla olmaktadır. İlk başta bölgesel çapta yapılan bu sınavlar, yakın zamanda ulusal çapta ve yılda bir defaya mahsus olmak üzere yapılmaktadır. Avukatlık sınavına girebilmek için temel bazı şartları doldurmak gerekmektedir. Bunların başında, 4 yıllık hukuk fakültesi diplomasının olması gelmektedir. Ancak, avukat adaylarının yaklaşık olarak tamamına yakını yüksek lisans eğitimi de görmekte ve yüksek lisans diploması hem belirli alanda uzmanlaşmalarına hem de avukatlık sınavının sözlüsünde dikkate alınarak kendilerine yardımcı olmaktadır.
Avukatlık sınavına girmek için, avukatlık hazırlık okuluna kayıt mecburidir. Bu hazırlık okulu, avukatlık okulunun bulunduğu şehirdeki üniversite bünyesinde oluşturulmakta ve bölge barosu ile yargı organlarının katkılarıyla avukatlık mesleğine giriş sınavını organize etmektedir. Avukatlık sınavına en fazla üç defa girilebilmektedir. 3 defa başarısız olunması halinde, tekrar avukatlık sınavına girilememektedir. Hukuk doktorası olanlar, avukatlık sınavından muaftırlar ve direk avukatlık okulunda staja başlayabilirler.
Avukatlık sınavının yazılısını ve sözlüsünü kazanan adaylar 18 ay boyunca staj yapmak zorundalar. Bu sürenin 6 ayı, avukatlık okulunda ders görerek geçmektedir. İkinci 6 aylık süre bir avukatlık bürosunda yapılması gerekir. Sonra 6 aylık staj dönemi avukat adayın kişisel projeleri içindir. Bu bölüm ile ilgili stajını aday, uluslararası bir örgütte, bir dernekte veya herhangi bir kuruluşta yapabilir. İlgili kuruma ve kişisel projeye avukatlık okulunun onay vermesi yeterlidir.
Bu 18 aylık süre sonunda avukat adayı, tekrar bir sınava tabii tutulmaktadır. Bu sınavın da başarıyla bitirilmesi halinde, ilgili adaya avukatlık ruhsatı verilir ve adayın İstinaf Mahkemesi önünde yemin içmesiyle avukatlık ünvanını almaya hak kazanır.
Fransa’da avukat olmak için öngörülen başka yollar
Hakimler, savcılar ve hukuk profesörleri hiçbir sınava tabi olmadan baroya kaydolabiliyorlar ve avukatlık mesleğini icra edebiliyorlar.
Buna karşın, hukuk alanında doçenlik ünvanı olanlar, noterler, icra müdürleri, kayyum, Ticaret Mahkemelerinde yazı işleri müdürleri 5 yıllık mesleki faaliyetlerinden sonra sınavsız bir şekilde avukatlık mesleğine girebiliyorlar. Ancak bu mesleğe giriş, avukatlık meslek ilkeleri sınavını başarıyla geçmeleri şartına bağlanmıştır. Bu meslek gruplarının Fransa’da hukuk fakültesi mezunu olduklarını ve tamamen hukuk alanında faaliyet gösterdiklerini belirtmekte fayda vardır.
Son olarak, bir şirkette, bir sendikada veya bir avukatlık bürosunda görev yapan hukukçular, üst kadroda görev yapan bazı devlet memurlar (cezaevi müdürü, iş müfettişi gibi) ve milletvekillerinin danışmanları 8 yıllık tecrübeden sonra ve avukatlık meslek ilkeleri sınavını başarıyla geçmeleri halinde avukatlık mesleğine girebilirler.
Bunlarla birlikte, AB vatandaşı olan avukatlarda yukarıda belirtilen şartlarda Fransa’da avukatlık yapabilirler. Ayrıca, AB üyesi olmayan ülkelerin vatandaşları da Fransa avukat olabilmek için denklik sınavlarına girerek avukatlık mesleğini icra edebilmektedirler. Bu durum, 27 Kasım 1991 tarih ve 91-1197 nolu genelgenin 100. maddesinde öngörülmüştür. Bunun için iki şart gereklidir:
- Söz konusu aday kendi ülkesinde avukat olacak ve avukatlık mesleğini icra edecek;
- Adayın tabi olduğu ülkede Fransız avukatlar avukatlık mesleğini icra edebilecek. Başka bir deyişle Fransa ile söz konusu devlet arasında karşılıklılık ilkesinin gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Türkiye ile karşılıklılık ilkesinin olmadığını vurgulamak gerekmektedir. Adayın Fransız vatandaşlığının olması karşılıklılık ilkesinin istisnasını oluşturmaktadır ve aday yabancı ülkede avukat olması halinde sınavlara girebilmektedir.
Bu iki şartı dolduran adaylar, ya Paris Barosu avukatlık okuluna ya da Versaille Barosu avukatlık okuluna başvurarak avukatlık denklik sınavlarına girmek için başvuruda bulunabilirler. Paris Barosunun avukatlık okulunun sınavları yılda bir defa ve genelde Mart aylarında yapılmaktadır. Versaille Barosunun avukatlık okulunun sınavları da yılda bir defa yapılır ve genelde yılın Ekim ayında düzenlenir.
Denklik sınavları, iki yazılı sınav ve iki sözlü sınav yapılır. Yazılı sınavlardan biri Fransız Medeni Hukuku ile ilgili olmasına rağmen, ikinci yazılı sınav adayın tercih ettiği alanda olur. Bu İş hukuku olabileceği gibi, Ticaret veya Ceza Hukuku ile de ilgili olabilir. Sözlü sınavlar ise avukatlık meslek ilkeleri, Ceza Usul Hukuku, Medeni Usul Hukuku, İdari Yargılama Usul Hukuku ile ilgilidir.
Yukarıda anlatılan avukatlık okuluna giriş ve mesleğe giriş sınavlarında her zaman juri üç kişilik bir heyetten oluşmaktadır. Jüri başkanı üniversiteden bir profesör olur; diğer iki üye de avukat ve hakim veya savcı olur.
İstisnai olarak, Kanada’nın Kebek bölgesinde avukatlık yapanlar, bazı şartlarda Fransa’da avukatlık mesleğini icra edebilirler. Bu konu Fransız Barolar Birliği ile Kebek Barosu arasında 30 Mayıs 2009 tarihinde yapılan anlaşmaya dayanmaktadır. Bunun için AB üyesi olmayan bir ülkenin vatandaşı gibi yukarıda belirtilen prosedür uygulanmamakta, sadece 15 dakikalık sözlü bir sınavla adayın Fransız Hukuku ile ilgili bilgisi ölçülmektedir. Bu sınavdan başarılı olanlar Fransa’da avukatlık mesleğini icra edebilirler. Bu sınavdan başarısız olanlar, AB üyesi olmayan bir ülkenin vatandaşı gibi yukarıda belirtilen sınavlardan geçerek de Fransa’da avukatlık mesleğine giriş yapabilirler.